قبل از هر فعالیتی در دنیای مجازی و غرق شدن در رقابت های آن زنگ خطر را به صدا درآورید
- دکتر میترا حکیم شوشتری
روان پزشک کودک و نوجوان
استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران
افرادی که به جای تجربه زندگی واقعی، روز و شب در دنیای مجازی زندگی می کنند، دنیای جالبی دارند. آنها حتی روزمرگی و عادی ترین موارد در واقعیت زندگی را با افزودن رنگ و لعاب و استفاده از نرم افزارها و برنامه های مختلف، می آرایند و در شبکه های مجازی به اشتراک می گذارند تا همه بدانند امروز چه خوردند، چه پوشیدند، کجا رفتند و … گاهی پا را از این فراتر می گذارند و برای پربیبنده تر شدن و کسب فالورهای بیشتر، از بچه های خود کمک می گیرند. آنهایی که مانند حیوانی دست آموز به کودک خردسال خود یاد می دهند درباره مواردی حرف بزند که مفهومش را نمی داند. آنهایی که ندانسته با ارسال هر عکس، ویدئو یا پیام زندگی خود را در دنیای آنلاین منتشر می کنند و نمی دانند چه عواقبی در انتظار آنهاست و از همه اینها بدتر این والدین فراموش کرده اند با این کارها در نقش الگوی عملی، چگونه آینده بچه های خود را در معرض انواع آسیب ها قرار می دهند.
اگر شما به عنوان بزرگ تر عضو خانواده و در نقش پدر یا مادر به جای تجربه دنیای واقعی و لذت بردن از با هم بودن، مدام سر در تلفن همراه و تبلت خود دارید و دغدغه تان فعال بودن در فضای مجازی و کسب بیشترین تعداد بیننده است باید بدانید فرزندتان خیلی زود از دردسرهای فضای مجازی و آزار افراد سودجو که در کمین قربانی کردن بچه ها هستند، آسیب های جدی خواهد دید، آسیب هایی که شما نمی توانید برایش کاری کنید. صدماتی که نه فقط او که زندگی شخصی و اجتماعی شما را تحت الشعاع قرار خواهد داد.
گمان نکنید فرزند شما کودک کم سن و سالی است و هیچ خطری او را تهدید نمی کند. اتفاقاً همان بچه های 3 و 4 ساله ای که باعث افتخار پدر و مادرشان هستند و والدین به عنوان تواتمندی مهم، با لذت می گویند رمز تلفن همراهم را باز می کند و هر بازی ای می خواهد در اینترنت دانلود می کند و این کار را مایه مباهات می دانند، در معرض خطر هستند. این بچه ها باید تحت آموزش قرار گیرند. وقتی بچه دبستانی شما یا کوچک تر بدون نظارت و آموزش یا حضور شما وارد فضای آنلاین می شود در معرض هر اطلاعاتی قرار می گیرد؛ از تماشای رفتارهای پرخطر تا تصاویر جنسی و نامناسب و خشونت و …
باید مراقبش باشید. آیا حاضرید فرزندتان را وسط یک جنگل یا بیابان رها کنید و بی خیال به خانه برگردید؟ پس چطور او را بدون آگاهی و نظارت در این فضای پرخطر رها می کنید؟ اگر ما بچه ها را بدون آموزش رها کنیم، امکان هر گونه آسیبی وجود دارد؛ به ویژه بچه هایی که والدینشان الگوی خوبی نبوده و قوانین استفاده از رسانه ها را آموزش نداده اند.
برای آموزش امروز بهتر از فرداست (میان تیتر) بچه های ما قبل از رسیدن به سن درک بسیاری از مسائل، وارد دنیای بدون حد و مرزی می شوند که در این فضای مجازی هر کسی از هر گوشه دنیا آنچه دلخواهش بوده با دیگران به اشتراک گذاشته؛ این کودک و حتی نوجوان ما، امکان دارد آسیب های جدی ببیند چرا که بیشتر بچه ها نمی توانند باور کنند کسی که در چت روم با آنها حرف می زند، لزوماً همان کسی نیست که ادعا می کند. او ممکن است مردی باشد که خود را در قالب یک دختربچه دبستانی معرفی کند یا زنی که می گوید پسری نوجوان است. کودک باور نمی کند بسیاری از این افراد بیمارند و سلامت روانی ندارند. متأسفانه چندی قبل دختر 11 ساله ای را ویزیت کردم که قربانی همین رابطه شده بود و در نهایت، مرد 25 ساله با عکس و فیلم هایی که از طریق مجازی از او به دست آورده بود تهدیدش می کرد و او را وادار به ملاقات حضوری و تجاوز به عنف کرده بود. جالب اینکه این فرد بیمار با انتشار فیلم خود در فضای مجازی، مدارک لازم برای به زندان افتادنش در اختیار دادگاه و این خانواده قرار داده بود. خانواده ای که حالا با یک کودک وحشت زده و مضطرب مواجه اند و با دارو هم علائمش قابل کنترل نیست. این پایان غفلت و آموزش ندادن به بچه هاست. نگذاریم استفاده از فضای اینترنت که می تواند بجا و حتی لذت بخش باشد، چنین تلخ و گران برایمان تمام شود.
نقطه شروع آموزش ها مهم است
نکته مهم این است که اول باید خود والدین در استفاده از این فضا آموزش ببینند. قبل از هر چیز باید الگوی خوبی باشید. نمی گویم از فضای مجازی و دنیای اینترنت و فواید آن چشم پوشی کنید چون در زندگی امروز چنین توصیه ای بی مورد است، بلکه برای استفاده از آن محدودیت و قوانینی بگذارید که همه اعضای خانواده و در رأس آن شما و همسرتان پایبند باشید. قدم بسیار مهم بعدی آموزش است. با آموزش به موقع و استفاده درست از چنین رسانه هایی و مرور قوانین استفاده از این فضاها می توانید فرزندتان را بیمه کنید.
آموزش اسرار دنیای مجازی
همان طور که در راستای آموزش مسائل جنسی گفتیم، بدون معطلی و در تناسب با سن کودک آموزش اطلاعات مختلف را شروع کنید تا کودک مجبور نباشد سؤالات خود را در اینترنت یا منابع دیگر نامعتبر جستجو کند. باید به بچه ها یاد بدهیم چطور صفحه اینستاگرام یا تلگرام و … خود را اداره و مدیریت کنند. قبل از ارسال هر عکس یا متن این جمله کلیدی را از خودتان بپرسید؛«آیا مطمئن هستم پشیمان نمی شوم؟» به فرزندتان هم بیاموزید آن را از خود بپرسد. به بچه ها بگویید به هیچ کس در دنیای مجازی اعتماد نکنند. بسیاری از فیلم ها و تصاویر با هدف جلب بیننده بیشتر و رقابت با دیگران طراحی می شوند. قدم مهم بعد، گذاشتن شرط و شروط و تعیین حد و مرزهاست. کودک باید بداند روی عملکردش نظارت دارید. او در حال رشد و یادگیری است و اگر تحت تأثیر این فضاها پرورش یابد، آموزش بسیاری از مسائل از جمله حریم خصوصی به او دشوار خواهد بود. همان طور که می دانید در این فضاها موضوعی به عنوان رفتار ناپسند و قبیح وجود ندارد. هر کسی امکان دارد بدترین حرف ها یا تصاویر را منتشر و خط قرمزها را رد کند تا دیده شود، در چنین شراطی که قبح و زشتی بسیاری مسائل زیر پا گذاشته می شود، تربیت بچه ها و آموزش های مهم زندگی دشوار خواهد بود.
تعیین حد و مرزها و خطوط قرمز
شما هستید که به عنوان والدین آگاه انتخاب می کنید کودکتان چه چیزی را ببیند و در صفحات مجازی چه فعالیتی کند چون بچه ها درک لازم را برای این انتخاب ندارند. کاملاً طبیعی است که بچه های کنجکاو ما هیجان را تجربه کنند و از ناشناخته ها سر دربیاورند؛ هر واژه ای را جستجو و صفحات مختلف مجازی را دنبال کنند. بهتر است چنین تجربه ای در حضور ما و با نظارتمان باشد زیرا ما مرزها را می شناسیم اما این تجربه، به تنهایی بسیار آسیب زننده است. اگر آنها بدانند حدو مرز بودن در این فضای مجازی و اینترنت چیست و در صورت رعایت نکردن قوانین چه تنبیه و محرومیتی در انتظارشان است مانند بسیاری از قواعد تربیتی که در خانه اعمال می شود و با کمال میل آن را می پذیرند، می توانند از بودن در این رسانه و فضا هم لذت ببرند. توصیه آخر اینکه دنبال معرفی جایگزین های واقعی و لذت بخش در فضای حقیقی زندگی کودک باشید تا ناخودآگاه از فضای مجازی دورتر شود. در این راه خودتان الگو باشید. ترتیب دادن دورهمی ها و برنامه های دوستانه و تجربه لذت های واقعی، بازی و هم صحبتی با آدم هایی که مجازی نیستند قطعاً برای کودک بهتر است. طعم این لذت را به کودک چشانید.
