ميزگرد سلامت درباره دختربچه 5 سالهاي مشکوک به خودارضايي
مژگان کريمي/ نسيم تقوي/ الهه رضائيان/«ميزگرد سلامت» درباره دختربچه 5 سالهاي مشکوک به خودارضايي با حضور دکتر ميترا حکيمشوشتري، دکتر کتايون خوشابي و دکتر فريبا عربگل روانپزشکان کودک و نوجوان،
بچهها در کانون خانواده ميآموزند که چگونه ديگران را دوست داشته باشند و چگونه محبت خود را به آنها ابراز کنند. ما نخستين تجربه محبت و عشق را هنگام نوازش و در آغوش کشيدن پدر و مادر، لباس پوشيدن، بوسيدن و آرام گرفتن در کنار والدينمان به دست آوردهايم…
اين تجربههاي نخستين است که در بزرگسالي، خميره و پايه روابط عاشقانه خواهد شد. بدون اين تجربههاي لذتبخش، در بزرگسالي قادر نخواهيم بود عاشق شويم يا عشق خود را ابراز کنيم.
حال تصور کنيد پدر و مادر ناآگاهي را که ناخواسته رفتاري انجام ميدهند که به ثبت يک تجربه ناخوشايند در ذهن کودک منجر ميشود. وقتي والدين مهارت برخورد با سوالات جنسي و رفتارهاي خاص و طبيعي دوره قبل از 5 سالگي را نداشته باشند، ضربه غيرقابل جبراني به کودک ميزنند. در ميزگرد اين هفته «سلامت» دختر کوچولوي 5 سالهاي را داريم که کتک خورده و مورد بيمهري والدين قرار گرفته است چون تصور ميکرد?ه?اند که دخترشان خودارضايي ميکند. اکنون اين کودک به دليل آزاري که بر او رفته، علاوه بر ترسهاي کودکانه، دچار اضطراب و ترسهاي غيرطبيعي هم شده است. با سوگل 5 ساله و کارشناسان «سلامت» همراه شويد تا هر آنچه در مورد رفتارهاي صحيح با کودکان در اين زمينه بايد دانست، بياموزيد.
خلاصهاي از پرونده سوگل
قصـه از کجـا شروع شـد؟
آبانماه سال 89 دختري حدودا 5 ساله با شکايت مادرش مبني بر خودارضايي مراجعه و توسط روانپزشک ويزيت ميشود. مادر سوگل ميگويد او از حوالي يک سالگي مدام روي شکم ميخوابيد و خودش را به زمين ميکشيد. به خاطر اين رفتارش از همان دوره شيرخوارگي و قبل از 2 سالگي تنبيه بدني کرديم. اين رفتار تا مدتي وجود نداشت اما حدود يک سال بعد با شدت بيشتر شروع شد که متاسفانه با انواع رفتارهاي خشونتآميز و تهديدکننده والدين کنترل شده است. (البته به قول مادر سوگل) حالا سوگل به خاطر تهديدهاي والدين و جدي او در انباري تاريک، به شدت از تاريکي ميترسد. شبادراري و واکنشهاي شديد و تکانشي از ديگر مشکلات سوگل است. به علاوه اينکه او همچنان به رفتارهاي پيشين خود ادامه ميدهد. در بررسيهاي روانپزشک و ارجاع او به پزشکان ديگر براي بررسيهايي مانند احتمال عفونتهاي ادراري و… معلوم شده عدم درمان عفونت ادراري اين کودک 4، 5 ساله صدمه زيادي به او زده است. به علاوه اينکه مدتها زمان لازم است تا اين عادت ناپسند که همانند ناخن جويدن يا مکيدن شست بايد حتما براي ترک آن برخورد جدي و پيگير داشت، از بين برود.
در مورد روند کند پيشرفت درماني سوگل با دکتر ميترا حکيمشوشتري، فوقتخصص روانپزشکي کودکان، گفتگو کردهايم. دسترسي به متخصص درمانگر اين کودک به دليل سکونت در خارج از تهران مقدور نبود. اطلاعات و توضيحات بيشتر را از زبان کارشناسان «سلامت» بخوانيد.
نگاه اول
نظر دکتر ميترا حکيم شوشتري فوق تخصص روانپزشکي کودک و نوجوان درباره سوژه «ميزگرد سلامت»
بـهـتـريـن برخـورد بـا رفتـارهـاي جـنـسـي کـودک
سلامت: دکتر! همه ما تنبيه کردن، آن هم با اين شيوه بدني که نوعي کودکآزاري محسوب ميشود را قبول نداريم اما نميدانيم بايد در مقابل کودکي که با آلت جنسي خود بازي ميکند چه رفتاري انجام دهيم.
اجازه بدهيد پاسخ شما را اينطور بدهم که اگر امروز سوگل يا بچههاي ديگري مثل او اين رفتار عادتي را انجام ميدهند به دليل آن است که رفتارشان توسط والدين تقويت شده است.
چرا وقتي کودکي انگشتان خود را ميشناسد به آنها نگاه ميکند و حتي انگشت خود را به دهان ميبرد از سوي بزرگترها يک رفتار طبيعي تلقي ميشود اما اگر همين کودک هنگام تعويض پوشک دست به سمت آلتتناسلي خود ببرد و با لمس آن يا نگاه کردن به آن سعي کند اين عضو خود را بشناسد غيرطبيعي است؟ چرا بايد واکنش اشتباه اطرافيان و تعبير و تفسير اين امر فيزيولوژيک تا حدي باشد که کودک کنجکاو را حساس کند؟ ما هميشه تاکيد کردهايم که براي ايجاد يک عادت رفتاري (چه مثبت و چه منفي) کافي است در مقابل آن واکنش نشان دهيم. يعني درست همين کاري که والدين سوگل يا مانند او انجام ميدهند. همين رفتار خشن، داد و بيداد و هيجاني شدن شما بزرگترها به محض اينکه چنين رفتاري را ميبينيد براي اصرار کودک و جلبتوجه او به اين کار کافي است. واکنش غلط شما به همين راحتي باعث ميشود او اين کار را ادامه دهد. لمس اندام تناسلي و حس خوشايند اين اتفاق همواره در ذهنش ميماند زيرا اين خاطره با رفتار شما همراه شده است.
سلامت: منظور شما اين است که نامگذاري اين رفتار تحت عنوان خودارضايي براي بچهها غلط است؟
بله، دقيقا. اين لمس اندام تناسلي يا به شکم خوابيدن و حرکات خاص در نظر من و شما به غلط معنا ميشود اما براي آنها پديده جنسي و معناي ارضاي جنسي وجود ندارد. اگر سعي کنيم آن را درست مانند دست مکيدن طبيعي بدانيم و به همان سادگي که با سرگرمکردن کودک و پرت کردن حواساش اجازه نميدهيم انگشت خود را بمکد، عمل کنيم ميبينيم او هم هرگز اين عادت غلط را پيدا نميکند. اگر مانند گروه زيادي از خانوادهها با رفتارهايي چون کتک زدن، دادوبيداد و سرزنش کودک و حتي متاسفانه در مواردي داغ کردن ناحيه تناسلي يا دست کودک اين رفتار را در بچهها ايجاد کنيم ترک دادن عادت و جبران خسارت آزارها سخت خواهد بود. نکته مهم ديگر مهارت رفتار با اين گروه سني و مهارت آموزش جنسي مطابق سن است که قبلا بارها در موردش صحبت کردهايم.
سلامت: پس نبايد نگران شد يا والدين را سرزنش کرد که شايد رفتار جنسي در مقابل کودک انجام دادهاند که ياد گرفته؟
همينطور است. شايد حتي زمينههايي از وسواس و اضطراب در کودک بهطور ارثي وجود داشته باشد و اين حالت به دليل واکنش غلط والدين به صورت رفتار وسواسگونه نمايان شود. البته مواردي هم داريم که اگر همراه خودارضايي باشد بايد بررسي شود چون نگرانکننده است و احتمال آزار جنسي کودک وجود دارد. اين موارد عبارتند از:
1 بچهاي که اطلاعات جنسي بيش از سن خود دارد.
2 استفاده از وسايل مختلف براي اين کار (بازي با آلت تناسلي با وسايل خاص)
3 تبديل اين کار يا عادت به مهمترين کار زندگي او که هيچ فعاليت يا بازي ديگري را بر آن ترجيح نميدهد.
در اين 3 مورد بايد به سرعت با پزشک مشورت کنيد. البته هرگز نبايد با رفتار غلط يا با القاي حس گناهکاري به کودک، شرايط را خراب?تر کرد. اگر هيچ اقدامي نکنيد و در جستجوي علت نباشيد اين رفتار طول ميکشد و درمان خيلي سخت خواهد شد.
سلامت: يعني علت پيشرفت تدريجي رفتار سوگل اين است؟
صددرصد. در کودکي که تازه اين کار را شروع کرده با ناديدهگرفتن و سرگرم کردن او به کارهاي جالب به راحتي ميتوان ترک عادت داد اما براي کسي که ماهها اين راه را براي کسب آرامش و لذت و رفع تنش و اضطرابهاي ناشي از عملکرد غلط والدين تجربه کرده است، اينطور نيست. والدين سوگل يک بچه 5 ساله را از تصورات غلطي که خود درباره اين موضوع داشتهاند ترساند و به او گفته?اند اگر اين کار را بکند انواع بيماريها را ميگيرد، کور ميشود، صبح که بلند شد ميبيند خدا دستش را قطع کرده(!) و متاسفانه از اين حرف و حديثهاي دروغين که باعث ترس و اضطراب کودک بيپناه شده است. شايد يک بررسي ساده و درمان عفونت ادراري مشکل را به راحتي حل ميکرد. روزي نيست که والدين کودکان يا حتي نوجوانان براي اين موضوع مراجعه نکنند و تنها توصيه ما برخورد صحيح است.
سلامت: به اين والدين چه توصيهاي ميکنيد؟
همان موقعي که اين اتفاق شروع ميشود ما به والدين توصيههايي ميکنيم مانند اينکه اگر کودک را پوشک ميکنند زودتر او را از پوشک بگيرند. گاهي سوزش و خارش ناشي از ادرار و مدفوع کودک را واميدارد با اين رفتار به شما علامت بدهد که مشکلش چيست. پوشاندن لباس زيرنخي که چسبان نباشد و توجه نسبت به ناحيه موردنظر را کمتر کند راهحل خوبي است. بهعلاوه برخي توصيهها براي ممانعت غيرمستقيم از انجام اين کار داريم. مثلا ميگوييم از ناديده گرفتن استفاده کنيد و منظورمان اين است که نه به زبان بياورند، نه با چهره يا تغيير حالت و رفتار به کار کودک واکنش نشان دهند. بچهها پيام غيرکلامي ما را ميگيرند. نبايد کودک را به زور بلند کنند و مجبور به كار ديگري كنند بلکه غيرمستقيم، طوري که انگار نديدم و نفهميدم چه ميکني او را صدا کنند و مشغولش کنند. اگر با اين امر طبيعي درست مواجه شويم بدون اينکه معضلي از آن بسازيم به سرعت ميگذرد و نگرانکننده هم نيست.